چاقی در گربه‌ها: تشخیص، پیشگیری و مدیریت علمی
چاقی یکی از شایع‌ترین مشکلات سلامتی در گربه‌های خانگی است. این وضعیت نه‌تنها بر طول عمر حیوان اثر منفی دارد، بلکه خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند دیابت شیرین نوع دوم، مشکلات کبدی (لیپیدوز)، بیماری‌های مفصلی و آرتروز، سنگ‌های ادراری و حتی برخی سرطان‌ها را افزایش می‌دهد. آمارها نشان می‌دهند که بیش از ۳۰٪ گربه‌های خانگی درجاتی از اضافه وزن دارند. بنابراین تشخیص به‌موقع و مدیریت صحیح آن اهمیت زیادی دارد.
۱. از کجا بفهمیم گربه‌مان چاق شده است؟
چاقی در گربه‌ها همیشه با نگاه کردن به عدد وزن قابل تشخیص نیست. دو گربه با وزن یکسان می‌توانند وضعیت بدنی متفاوتی داشته باشند. برای همین، مشاهده و لمس بدن حیوان اهمیت دارد. علائم چاقی عبارتند از:
•کاهش توانایی لمس دنده‌ها: در گربه سالم، دنده‌ها زیر یک لایه نازک چربی قابل لمس هستند، اما در گربه چاق لمس آن‌ها سخت یا غیرممکن می‌شود.
•شکم گرد یا آویزان: شکم گربه چاق بزرگ، برجسته یا به‌صورت “کیسه چربی آویزان” (abdominal fat pad) دیده می‌شود.
•عدم وجود کمر مشخص: از بالا به بدن نگاه کنید، گربه سالم کمر باریک‌تری نسبت به قفسه سینه دارد، ولی در گربه چاق این فرورفتگی وجود ندارد.
•کاهش تحرک: گربه‌های چاق معمولاً کمتر می‌پرند، زود خسته می‌شوند یا بیشتر می‌خوابند.
۲. تشخیص از طریق شاخص بدنی (Body Condition Score – BCS)
شاخص بدنی (BCS) یک مقیاس علمی است که با لمس و مشاهده‌ی بدن حیوان وضعیت وزنی او را تعیین می‌کند. مقیاس‌های مختلفی وجود دارند، اما رایج‌ترین آن‌ها مقیاس ۱ تا ۹ است:
•۱ تا ۳ → لاغر یا دچار سوءتغذیه
•۴ تا ۵ → وزن ایده‌آل
•۶ تا ۷ → اضافه وزن
•۸ تا ۹ → چاقی شدید
این روش برای دامپزشکان و صاحبان حیوان بهترین ابزار جهت ارزیابی وضعیت وزن است.
۳. توضیح شاخص بدنی و چگونگی تشخیص در گربه‌ها
BCS = ۱ (لاغری شدید)
•دنده‌ها، ستون مهره و استخوان لگن به‌وضوح دیده می‌شوند.
•هیچ چربی قابل لمس نیست.
•شکم توخالی و فرورفته.
•نشانه‌ی سوءتغذیه یا بیماری جدی.
BCS = ۲ (خیلی لاغر)
•دنده‌ها به‌راحتی لمس و دیده می‌شوند.
•لایه‌ی چربی بسیار ناچیز.
•کمر و لگن برجسته‌اند.
BCS = ۳ (لاغر)
•دنده‌ها قابل لمس و کمی قابل مشاهده.
•کمبود خفیف بافت چربی.
•شکم به سمت داخل کشیده شده است.
BCS = ۴ (وزن مناسب – لبه پایین)
•دنده‌ها به‌راحتی قابل لمس اما دیده نمی‌شوند.
•لایه‌ی نازک چربی روی دنده‌ها.
•کمر باریک دیده می‌شود.
BCS = ۵ (وزن ایده‌آل – بهترین حالت)
•دنده‌ها به‌آسانی لمس می‌شوند ولی دیده نمی‌شوند.
•از بالا، کمر واضح و جمع‌شده است.
•از کنار، شکم کمی جمع‌شده (نه آویزان).
BCS = ۶ (اضافه وزن خفیف)
•دنده‌ها با فشار اندکی لمس می‌شوند.
•شکم کمتر جمع‌شده است.
•خط کمر کمتر مشخص می‌شود.
BCS = ۷ (اضافه وزن متوسط)
•لمس دنده ها سخت است.
•چربی قابل‌توجه در ناحیه شکم و پهلوها.
•شکم برجسته و گرد.
BCS = ۸ (چاقی)
•دنده ها دیگر لمس نمی‌شوند.
•چربی زیاد اطراف کمر، پشت و شکم.
•حرکت حیوان کند و سنگین است.
BCS = ۹ (چاقی شدید / مرضی)
•بدن کاملاً گرد.
•هیچ ساختار استخوانی قابل لمس نیست.
•شکم آویزان با چربی زیاد.
•تحرک به شدت محدود.
۴. اگر گربه‌مان چاق شد چه کارهایی انجام دهیم تا وزن کم کند؟
مدیریت وزن باید با دقت انجام شود، چون کاهش سریع وزن می‌تواند باعث لیپیدوز کبدی شود.
راهکارها:
1.مشاوره با دامپزشک: اولین قدم تعیین مقدار وزن ایده‌آل و میزان کالری مورد نیاز است.
2.غذای رژیمی مخصوص: استفاده از غذای خشک یا کنسروی مخصوص کاهش وزن (Low-calorie / High-fiber).
3.کنترل وعده‌ها: غذای روزانه را به ۳–۴ وعده تقسیم کنید، نه اینکه همیشه در دسترس باشد.
4.افزایش تحرک:
•بازی روزانه ۱۵–۲۰ دقیقه با اسباب‌بازی یا لیزر.
•نصب درخت گربه یا مسیرهای پرش.
•پنهان کردن غذا در اسباب‌بازی‌های فکری (Food puzzle).
5.کاهش وزن: کاهش باید حداکثر ۱–۲٪ وزن بدن در هفته باشد.
6.محدودیت در تنقلات: تشویقی‌ها باید حداکثر ۱۰٪ کالری روزانه را تشکیل دهند.
۵. چه کارهایی انجام دهیم که گربه‌مان اضافه وزن نگیرد؟
•کنترل کالری مصرفی بر اساس وزن ایده‌آل (نه وزن فعلی).
•بازی و فعالیت روزانه (حداقل ۱۵ دقیقه بازی فعال در روز).
•پرهیز از غذای انسانی به‌ویژه گوشت چرب، غذاهای سرخ‌شده، نان و شیرینی.
•کنترل منظم وزن و BCS هر ۱–۲ ماه یک بار.
•عقیم‌سازی: گربه‌های عقیم‌شده مستعد اضافه وزن هستند، بنابراین نیاز به رژیم کنترل‌شده دارند.
۶. نژادهای رایج و محدوده وزنی طبیعی آن‌ها
وزن ایده‌آل به نژاد و جنس بستگی دارد. در گربه‌های خانگی پرطرفدار:
•بریتیش شورت‌هیر: ۴–۵ کیلوگرم (نرها کمی بزرگ‌تر).
•هیمالین: ۳.۵–۵ کیلوگرم.
•پرشین: ۳.۵–۵ کیلوگرم.
•اسکاتیش فولد: ۳.۵–۵ کیلوگرم.
وزن بالاتر از ۵ کیلوگرم در این نژادها (به‌جز نادر موارد ژنتیکی یا نرهای درشت‌جثه) به‌عنوان اضافه وزن در نظر گرفته می‌شود.
۷. تغییر وزن در مراحل رشد
•تولد تا ۷ ماهگی: رشد سریع؛ افزایش وزن طبیعی است. بچه‌گربه‌ها معمولاً هر ماه وزن می‌گیرند.
•۷ ماهگی تا یک‌سالگی: رشد کندتر می‌شود، بدن به وزن بالغ نزدیک می‌شود.
•بعد از یک‌سالگی: وزن باید تثبیت شود. افزایش یا کاهش قابل‌توجه وزن در این مرحله غیرطبیعی است و می‌تواند نشانه‌ی مشکلاتی مانند اختلال غدد درون‌ریز، بیماری متابولیک یا چاقی باشد.
به همین دلیل توصیه می‌شود بعد از یک‌سالگی، هرگونه تغییر وزن ناگهانی یا قابل‌توجه باید حتماً توسط دامپزشک بررسی شود.
جمع‌بندی
چاقی در گربه‌ها یکی از مشکلات شایع و جدی است که اثر مستقیم بر سلامت عمومی حیوان دارد. BCS بهترین ابزار تشخیصی است که صاحبان گربه می‌توانند همراه با دامپزشک از آن استفاده کنند. پیشگیری از اضافه وزن، از طریق رژیم غذایی کنترل‌شده، فعالیت بدنی کافی و پایش منظم وزن، مهم‌ترین راهکار برای داشتن گربه‌ای سالم و شاداب است.
دکتر مژده فهری-کلینیک دامپزشکی آدورینا
دیدگاه خود را بنویسید