استرس انتقالی در حیوانات خانگی: آیا استرس صاحب به حیوان منتقل می‌شود؟
رابطه‌ی میان انسان‌ها و حیوانات خانگی‌شان از دیرباز مورد توجه پژوهشگران قرار داشته است. در سال‌های اخیر، مطالعات علمی متعددی به بررسی این نکته پرداخته‌اند که چگونه حالات هیجانی انسان‌ها، به ویژه استرس، می‌تواند بر رفتار و فیزیولوژی حیوانات خانگی تأثیرگذار باشد. این تأثیر، که به آن «استرس انتقالی» یا Transmitted Stress گفته می‌شود، پدیده‌ای واقعی و مستند است که اهمیت توجه به سلامت روانی صاحبان حیوانات را بیش از پیش نشان می‌دهد. در این مقاله، با نگاهی علمی‌تر به این پدیده پرداخته خواهد شد.
۱. مکانیزم‌های انتقال استرس از انسان به حیوان
مطالعات نشان می‌دهد حیوانات خانگی به شدت تحت تاثیر تغییرات هیجانی صاحبان خود قرار می‌گیرند. چندین مکانیسم زیستی و رفتاری برای این انتقال شناسایی شده است:
•تغییرات در فرومون‌ها و بوهای بدن: در شرایط استرس، انسان‌ها ترکیبات شیمیایی متفاوتی از طریق غدد عرق و چربی خود ترشح می‌کنند. سگ‌ها و گربه‌ها به شدت به این تغییرات بویی حساس بوده و آنها را درک می‌کنند.
•واکنش به زبان بدن و تن صدا: حیوانات خانگی به صورت غریزی تغییرات در حالت بدن، شدت صدا و نحوه‌ی حرکات صاحب خود را تشخیص می‌دهند. این تغییرات می‌تواند در آنها احساس ناامنی یا اضطراب ایجاد کند.
•تطابق فیزیولوژیک: پژوهش‌هایی که سطح کورتیزول (هورمون اصلی استرس) را در سگ‌ها و صاحبانشان بررسی کرده‌اند، نشان داده‌اند که در بسیاری از موارد، بین میزان کورتیزول انسان و حیوان تطابق وجود دارد. به عبارت دیگر، افزایش استرس در انسان منجر به افزایش هورمون استرس در حیوان می‌شود.
۲. تاثیرات رفتاری استرس انتقالی در حیوانات خانگی
استرس صاحب می‌تواند مجموعه‌ای از تغییرات رفتاری در حیوان ایجاد کند که در صورت بی‌توجهی، ممکن است به اختلالات جدی‌تر منتهی شود:
•افزایش رفتارهای اضطرابی: مانند پارس یا میوی بیش از حد، لیسیدن مکرر بدن، جویدن اشیاء یا تخریب لوازم منزل.
•تغییر در الگوهای خواب و تغذیه: برخی حیوانات در معرض استرس، خواب‌شان کمتر شده یا اشتهایشان کاهش یا افزایش غیرطبیعی پیدا می‌کند.
•کاهش تعامل اجتماعی: حیوان ممکن است منزوی شود، تمایل به بازی یا تماس بدنی را از دست بدهد و گوشه‌نشینی را ترجیح دهد.
۳. تاثیرات فیزیولوژیک و بالینی استرس مزمن
استرس پایدار می‌تواند منجر به بروز مشکلات جدی جسمی در حیوانات شود:
•تضعیف سیستم ایمنی: حیوانات دچار استرس مزمن در برابر عفونت‌ها و بیماری‌های التهابی آسیب‌پذیرتر هستند.
•بیماری‌های روان‌تنی (Psychosomatic): شرایطی مانند اسهال استرسی، استفراغ بدون علت بالینی، ریزش موی ناشی از لیسیدن بیش از حد یا بروز مشکلات پوستی، همگی می‌توانند ریشه در استرس روانی داشته باشند.
•افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی: برخی مطالعات ارتباط بین استرس مزمن و افزایش ریسک بیماری‌های قلبی-عروقی در حیوانات خانگی را مطرح کرده‌اند.
۴. راهکارهای پیشگیری از استرس انتقالی در حیوانات خانگی
با توجه به پیامدهای جدی استرس انتقالی، اتخاذ راهکارهایی برای پیشگیری و مدیریت این پدیده ضروری است:
•مدیریت سلامت روانی صاحب: کنترل استرس شخصی از طریق تکنیک‌هایی مانند مدیتیشن، ورزش منظم، یا مراجعه به روان‌شناس می‌تواند به حفظ آرامش حیوان کمک کند.
•ثبات در برنامه‌ی روزمره‌ی حیوان: حفظ نظم در زمان تغذیه، بازی و خواب حیوان باعث ایجاد احساس امنیت در او می‌شود و اثرات منفی استرس محیطی را کاهش می‌دهد.
•استفاده از ابزارهای آرامش‌بخش: محصولات حاوی فرومون‌های آرامبخش، موسیقی کلاسیک آرام یا ماساژ درمانی می‌تواند استرس حیوان را کاهش دهد.
•مشورت با دامپزشک یا متخصص رفتارشناسی حیوانات: در صورت مشاهده علائم شدید یا طولانی‌مدت استرس، مداخله‌ی حرفه‌ای لازم است.
نتیجه‌گیری
استرس یک پدیده‌ی صرفاً انسانی نیست؛ حیوانات خانگی نیز به شدت تحت تأثیر احساسات صاحبان خود قرار می‌گیرند. شناخت پدیده‌ی استرس انتقالی و مدیریت آن نه تنها به بهبود کیفیت زندگی حیوانات کمک می‌کند بلکه رابطه‌ی عاطفی عمیق‌تر و سالم‌تری بین انسان و حیوان خانگی برقرار می‌سازد. مراقبت از سلامت روانی خود، گامی اساسی در مراقبت از عزیزان چهارپایمان است.
دکتر مژده فهری-کلینیک دامپزشکی آدورینا
دیدگاه خود را بنویسید