راهنمای جامع و علمی نگهداری و شناخت مرغ مینا
(Acridotheres tristis)
مرغ مینا، یکی از پرندگان زینتی محبوب در آسیا و بسیاری از نقاط جهان، به‌دلیل هوش بالا، توانایی تقلید صدا و رفتار اجتماعی قوی شهرت دارد. اما محبوبیت بالا باعث نمی‌شود که نگهداری از آن ساده باشد. برعکس، هرگونه اشتباه در تغذیه، شرایط محیطی یا بهداشت می‌تواند به بیماری‌های جدی منجر شود، به‌ویژه بیماری ذخیره آهن که یک مشکل شایع در این پرنده است.
۱. طبقه‌بندی علمی
•رده: پرندگان (Aves)
•راسته: گنجشک‌سانان (Passeriformes)
•خانواده: سارمانان (Sturnidae)
•جنس: Acridotheres
•گونه: Acridotheres tristis
۲. زیستگاه و پراکندگی
مرغ مینا در طبیعت بیشتر در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری زندگی می‌کند. به دلیل تطبیق‌پذیری بالا، در کنار انسان‌ها در مناطق شهری نیز یافت می‌شود و حتی می‌تواند به‌سرعت با شرایط جدید سازگار شود.
۳. ویژگی‌های فیزیکی و فیزیولوژیک
طول بدن ۲۳–۲۶ سانتی‌متر و وزن ۸۰–۱۴۰ گرم است. بدن قهوه‌ای تیره، سر و گلو سیاه براق و لکه زرد اطراف چشم دارد. سیرینکس (اندام صوتی پرندگان) در این گونه بسیار توسعه‌یافته است و امکان تقلید دقیق کلمات و صداها را فراهم می‌کند. طول عمر در اسارت بین ۱۲ تا ۱۵ سال و در طبیعت کوتاه‌تر (۵ تا ۸ سال) است.
۴. شرایط نگهداری
•قفس: حداقل ۶۰×۶۰×۹۰ سانتی‌متر با میله‌های محکم و فاصله کم (کمتر از ۲ سانتی‌متر)
•دما: ۲۰ تا ۲۸ درجه سانتی‌گراد، بدون نوسان شدید
•نور: استفاده از نور طبیعی یا لامپ فول‌اسپکتروم برای حفظ چرخه شبانه‌روزی
•فعالیت: حداقل ۱–۲ ساعت پرواز آزاد در محیط امن
•بهداشت: شست‌وشوی روزانه ظروف آب و غذا و ضدعفونی دوره‌ای قفس
۵. تغذیه و حساسیت به آهن
دستگاه گوارش مرغ مینا با توجه به میوه‌خواری و حشره‌خواری آن، معده عضلانی ضعیف‌تری نسبت به پرندگان دانه‌خوار دارد و نباید رژیمش پر از دانه‌های سفت باشد.
مواد غذایی مجاز:
میوه‌های کم‌آهن (سیب، گلابی، انگور، انبه، پاپایا)، سبزیجات تازه یا پخته (هویج، کدو، فلفل دلمه‌ای)، پروتئین حیوانی محدود (تخم‌مرغ آب‌پز، لارو میل‌ورم)، و پلت کم‌آهن مخصوص مرغ مینا.
مواد غذایی ممنوع یا محدود:
میوه‌های پرآهن (انار، آلو خشک، زردآلو خشک، سبزیجات برگ تیره مانند اسفناج)، شکلات، آووکادو، کافئین، الکل، غذاهای شور یا چرب.
بیماری ذخیره آهن (Hemochromatosis):
مصرف زیاد آهن منجر به تجمع آن در کبد و آسیب جدی به اندام‌ها می‌شود. علائم شامل بی‌حالی، کاهش اشتها، پرریزی غیرطبیعی و مرگ ناگهانی است. پیشگیری با رژیم کم‌آهن و آزمایش دوره‌ای خون امکان‌پذیر است.
۶. بیماری‌های رایج
مرغ مینا ممکن است دچار بیماری‌های مختلف شود:
•تغذیه‌ای: بیماری ذخیره آهن، کمبود ویتامین A
•باکتریایی: سالمونلوز (علائم: اسهال، بی‌اشتهایی، لاغری)
•قارچی: آسپرژیلوز (علائم: تنگی نفس، خس‌خس)
•انگلی: کوکسیدیوز (علائم: اسهال خونی، بی‌حالی)
•ویروسی: پاپیلوماتوز دهانی (ضایعات دهانی و مشکلات بلع)
پیشگیری شامل بهداشت محیط، تغذیه صحیح و معاینات منظم دامپزشکی است.
۷. تعیین جنسیت و سیستم تولیدمثلی
۷.۱. تعیین جنسیت
مرغ مینا تک‌شکل جنسی است، یعنی نر و ماده از نظر ظاهری شبیه‌اند. برای تعیین جنسیت دقیق، آزمایش DNA یا اندوسکوپی داخلی لازم است.
۷.۲. سیستم تولیدمثلی
۷.۲. سیستم تولیدمثلی مرغ مینا (Anatomy & Physiology)
۱. ویژگی‌های عمومی تولیدمثل در پرندگان
مرغ مینا مانند سایر پرندگان گنجشک‌سان، تک‌فصل‌زا است، یعنی بیشترین فعالیت تولیدمثلی آن در یک بازه زمانی مشخص (بهار و اوایل تابستان) رخ می‌دهد. دستگاه تولیدمثلی پرندگان بر اساس جنسیت تفاوت‌های اساسی دارد:
۲. دستگاه تولیدمثلی در جنس نر
•بیضه‌ها (Testes):
•دو عدد، بیضه چپ و راست، که در حفره بطنی و در مجاورت کلیه‌ها قرار دارند.
•در خارج از فصل جفت‌گیری، کوچک و غیرفعال هستند، اما در فصل تولیدمثل تا چندین برابر بزرگ می‌شوند و اسپرماتوژنز فعال می‌شود.
•رگ‌های خونی فراوانی دارند تا دمای لازم برای تشکیل اسپرم (کمی کمتر از دمای بدن) را حفظ کنند.
•مجرای دفران (Ductus deferens):
•لوله‌ای مارپیچی که اسپرم را از بیضه به کلواک منتقل می‌کند.
•در فصل تولیدمثل قطر آن افزایش می‌یابد.
•غدد ضمیمه:
•برخلاف پستانداران، پرندگان غدد پروستات و وزیکول سمینال ندارند.
•اندام جفت‌گیری:
•مرغ مینا آلت تناسلی خارجی ندارد. جفت‌گیری از طریق تماس کلواک‌ها (Cloacal Kiss) انجام می‌شود که در آن نر و ماده کلواک خود را به هم می‌چسبانند و اسپرم انتقال می‌یابد.
۳. دستگاه تولیدمثلی در جنس ماده
•تخمدان (Ovary):
•در مرغ مینا و بیشتر پرندگان تنها تخمدان سمت چپ فعال و عملکردی است. تخمدان راست در دوران جنینی رشد می‌کند اما در بیشتر موارد تحلیل می‌رود.
•حاوی فولیکول‌هایی در مراحل مختلف رشد است. هر فولیکول شامل زرده (Vitellus) است که منبع اصلی تغذیه جنین می‌باشد.
•اویدوکت (Oviduct):
•لوله‌ای طویل که تخم پس از تخمک‌گذاری از آن عبور می‌کند و در مسیرش بخش‌های مختلف پوسته تشکیل می‌شود:
1.اینفیاندیبولوم (Infundibulum): دریافت تخمک و محل لقاح
2.ماژنوم (Magnum): ترشح آلبومین (سفیده)
3.ایسموس (Isthmus): تشکیل غشاهای پوسته
4.رحم یا پوسته‌ساز (Uterus / Shell gland): رسوب کلسیم و تشکیل پوسته سخت
5.واژن: عبور تخم به سمت کلواک
•کلواک (Cloaca):
•مجرای مشترک دستگاه گوارش، ادراری و تناسلی. در زمان تخم‌گذاری، بخش تناسلی کلواک باز شده و تخم خارج می‌شود.
۴. فیزیولوژی تولیدمثل و کنترل هورمونی
•تولیدمثل تحت کنترل محور هیپوتالاموس–هیپوفیز–غدد جنسی است.
•افزایش طول روز (Photoperiod) در بهار، باعث تحریک ترشح GnRH از هیپوتالاموس می‌شود، که به دنبال آن هیپوفیز FSH و LH را ترشح می‌کند.
•در نرها، FSH رشد لوله‌های اسپرم‌ساز و LH ترشح تستوسترون را تحریک می‌کند.
•در ماده‌ها، FSH رشد فولیکول‌ها و LH تخمک‌گذاری را تحریک می‌کند.
۵. نکته دامپزشکی مهم
در پرندگان ماده، تخم‌گذاری مکرر و بدون جفت در اسارت شایع است که می‌تواند منجر به توقف تخم در اویدوکت (Egg Binding) شود. این وضعیت اورژانسی است و نیاز به مداخله دامپزشکی فوری دارد.
۸. تولیدمثل در اسارت
•فصل جفت‌گیری: بهار
•لانه‌گذاری: جعبه چوبی با ورودی ۶–۸ سانتی‌متر
•تعداد تخم: ۳–۵ عدد
•جوجه‌کشی: ۱۴–۱۸ روز
•خروج جوجه‌ها از لانه: ۲۱–۲۸ روز
•تغذیه جوجه‌ها: حشرات نرم، غذای تخم‌مرغی و میوه نرم توسط والدین
۹. فیزیولوژی گفتار و تقلید صدا
مرغ مینا به‌دلیل داشتن سیرینکس پیچیده می‌تواند دامنه وسیعی از فرکانس‌ها را تولید کند. عضلات متعدد در این ساختار امکان ایجاد تغییرات دقیق در فشار هوا و کشش غشاها را می‌دهند، که نتیجه آن تقلید دقیق صداها و حتی کلمات انسان است. یادگیری صداها معمولاً در سنین پایین (قبل از یک سالگی) بهتر انجام می‌شود.
۱۰. نکات کلیدی در نگهداری موفق
1.رژیم کم‌آهن و متنوع
2.فضای کافی برای پرواز و تحرک
3.محرک‌های ذهنی مثل اسباب‌بازی و آموزش روزانه
4.بهداشت کامل محیط و ظروف
5.معاینه منظم دامپزشکی
دکتر مژده فهری-کلینیک دامپزشکی آدورینا
دیدگاه خود را بنویسید