مقدمه
احتمالا شما به‌عنوان صاحب پرنده زینتی گاهی کنجکاو شده‌اید که جنسیت پرنده خود را بدانید اما تفکیک جنسیت در پرندگان به سادگی نیست. به‌طور کلی از دو راه می‌توان جنسیت پرنده را تشخیص داد: روش‌های ظاهری(فنوتیپی) و روش‌های ژنتیکی و مولکولی. بسته به نوع و گونه پرنده شما این موارد متفاوت است و در اکثر   موارد مطمئن‌ترین روش، تست‌های ژنتیکی است زیرا در بسیاری از گونه‌ها تفکیک جنسیت از نظر ظاهری امکان پذیر نیست. در ادامه به بیان نحوه تعیین جنسیت برخی گونه‌ها می‌پردازیم.

.طوطی کاسکو (African gray parrot)
ویژگی‌های ظاهری:نرها معمولا قد بلندتری در حدود:30-35 سانتی‌متر دارند و ماده‌ها کوتاه‌ترند. بدن جنس نر تا حدودی گردتر ولی ماده لاغرتر است. سر نرها کوچک و صاف است و گردن آنها کوتاه‌تر در حالی که ماده‌ها گردن بلندتر و سر بزرگتر و گردتری دارند. از نظر رنگ‌بندی، نرها معمولا رنگ تیره‌تر و یکنواخت‌تری نسبت به ماده‌ها دارند و از سوی دیگر ماده‌ها از گردن تا شکم به تدریج تیره می‌شوند. پرهای قسمت دم در نرها معمولا تیره‌تر از ماده‌ها است. از نظر رنگ چشم، گفته می‌شود نرها در سنین بالا چشم های روشن‌تری دارند.
رفتار:نرها معمولا تهاجمی‌تر و یا اجتماعی‌تر هستند.
شما باید توجه داشته باشید این روش‌ها دقیق نیستند و فقط حدس و گمان‌اند.برای تعیین جنسیت دقیق باید آزمایش DNA یا آندوسکوپی انجام شود.
آزمایش ژنتیک: نمونه‌ای از پر، خون یا پوسته تخم به آزمایشگاه ارسال می‌کنیم که براساس کروموزوم‌ها جنسیت پرنده را تعیین می‌کنند. این روش غیرتهاجمی و دقیق است و چند روزه نتیجه آن آماده می‌شود.
لاپاراسکوپی یا آندوسکوپی (کمتر رایج):توسط دامپزشک متخصص پرندگان و طی یک عمل کوچک، اندام‌های جنسی داخلی بررسی می‌شوند. این عمل دارای دقت بالاست اما پر ریسک و نیاز به بیهوشی دارد.

.طوطی برزیلی (Brazilian parrot)
تعیین جنسیت در طوطی برزیلی بدلیل شباهت زیاد جنس نر و ماده معمولا دشوار است اما روش‌هایی برای تخمین جنسیت آنها وجود دارد که در ادامه به بیان آنها می‌پردازیم.
ویژگی‌های ظاهری (غیر قطعی): طوطی ماده هیکل و جثه قوی‌تر، گردن کوتاه و سر پهن‌تری داشته و در مقابل طوطی نر جثه‌ی ظریف‌تر، گردن درازتر و سر کوچک‌تری دارد. نوک طوطی ماده پهن‌تر و نوک طوطی نر نازک‌تر است. همچنین سفیدی دور چشم طوطی ماده بیشتر از طوطی نر است.
رفتار: طوطی ماده نسبت به طوطی نر آرام‌تر بوده و جیغ و داد کمتری دارد، نرها اجتماعی‌ترند و آواز بیشتری می‌خوانند. طوطی نر حالت تهاجمی بیشتری از خود نشان می‌دهد و اگر دست خود را به سمت پرنده نر ببرید احتمالا گازتان می‌گیرد.
لمس استخوان لگن: برای این کار پرنده را به پشت بر روی دست خود بخوابانید و استخوان لگن بین پاهای او را بررسی کنید، اگر استخوان‌ها از هم فاصله زیادی داشتند، پرنده ماده و در صورت نزدیک بودن، پرنده نر است. این روش نیاز به تجربه بالا دارد.
تست ژنتیک: تست از طریق پر یا خون انجام می‌شود و نتیجه صد درصد دقیق است.

.عروس هلندی (Cockatiel)
تعیین جنسیت در عروس هلندی بسته به نژاد و رنگ پرنده، می‌تواند از طریق ویژگی‌های ظاهری (در برخی موارد) یا آزمایش ژنتیک انجام شود.در ادامه به بیان این موارد می‌پردازیم.
ویژگی‌های ظاهری:
   .نر: گونه‌ها (لکه‌های نارنجی کنار صورت)پر رنگ‌تر هستند.
        صورت معمولا زرد روشن یا طلایی است.
        زیر دم و بال‌ها فاقد لکه‌های سفید با زرد است.
   .ماده: صورت خاکستری‌تر یا زرد کم‌رنگ است.
          لکه‌های نارنجی روی گونه‌ها کم‌رنگ‌تر است.
          زیر دم و بال‌ها دارای لکه‌های سفید یا زرد است (مشخص‌تر در پرهای پرواز).
رفتار: نرها معمولا بیشتر آواز می‌خوانند، سوت می‌زنند و رفتارهای نمایشی (مثل رقصیدن یا کوبیدن منقار به قفس) دارند.
ماده‌ها آرام‌ترند و معمولا کمتر آواز می‌خوانند.
در دوران جفت‌گیری نرها بیشتر آواز می‌خوانند و به دنبال جلب توجه هستند، در حالی که ماده‌ها بیشتر حالت پذیرنده دارند و در لانه وقت می‌گذرانند.
تست ژنتیک: اگر نژاد عروس هلندی شما رنگ خاصی دارد (مثل لوتینو، آلبینو ، سینامون و ...) ممکن است از روی ظاهر تشخیص جنسیت امکان پذیر نباشد و از طرف دیگر موارد ظاهری دقیق نیستند بنابراین بهتر است از تست DNA برای اطمینان از جنسیت عروس هلندی خود استفاده کنید.

.مرغ مینا (Myna)
تعیین جنسیت دقیق مرغ مینا همانند دیگر پرندگان از طریق آزمایش ژنتیک امکان پذیر است اما راه‌هایی برای تشخیص تقریبی جنسیت مرغ مینا وجود دارد.
ویژگی‌های ظاهری: نرها معمولا کمی درشت‌تر، سر بزرگ‌تر و منقار قوی‌تری دارند و در مقابل ماده‌ها کوچک‌تر و ظریف‌ترند. رنگ پرهای مینای نر معمولا تیره‌تر یا قهوه‌ای‌تر است.
رفتار: مینای نر معمولا پرسر و صداتر و فعال‌تر است و آوازهای متنوع‌تری می‌خواند. در مقابل مینای ماده آرام‌تر و ساکت‌تر است. در فصل جفت‌گیری، نرها معمولا سعی می‌کنند با صدا و حرکات خاص توجه ماده‌ها را جلب کنند. مینای نر معمولا پرخاشگرتر است. نرها معمولا توانایی بیشتری در تقلید صدا دارند و کلمات بیشتری را یاد می‌گیرند.
رنگ سقف دهان: یکی از روش‌های رایج، بررسی رنگ سقف دهان مرغ میناست. در این روش نوک مینا را باز کرده و سقف دهان را نگاه کنید؛ اگر سقف دهان سیاه رنگ باشد، احتمالا پرنده نر است و اگر زرد باشد، احتمالا ماده است.
آزمایش ژنتیک: دقیق‌ترین روش برای تعیین جنسیت است و از نمونه پر یا خون برای انجام آن استفاده می‌شود.

.مرغ عشق (Lovebird)
همچون موارد بالا، نشانه‌های ظاهری روش قطعی برای تعیین جنسیت مرغ عشق نیستند اما می‌توانند کمک کننده باشند.
مرغ عشق ماده نسبت به بدنش سر بسیار گرد و متناسبی دارد در حالی که نرها سر بلندتر با انحنای کمتری دارند. مرغ عشق ماده معمولا حلقه‌های بزرگ‌تری در اطراف چشم خود نسبت به نرها دارد. منقار در ماده‌ها معمولا ضخیم‌تر و پهن‌تر از نرها است. مرغ عشق نر در بیشتر موارد جثه بزرگتری از جنس ماده خود دارد.
تست ژنتیک: در نهایت دقیق‎‌ترین روش تعیین جنسیت در مرغ عشق هم، همان تست DNA است.

دکتر کیان هادی
کارآموز کلینیک آدورینا