درماتیت آتوپیک در سگ‌ها: بررسی علمی یک بیماری پوستی مزمن و آلرژیک

درماتیت آتوپیک (Atopic Dermatitis) یک بیماری مزمن، غیرمسری، و التهابی پوست در سگ‌هاست که به‌واسطه‌ی واکنش بیش‌فعال سیستم ایمنی نسبت به آلرژن‌های محیطی بروز می‌کند. این بیماری عمدتاً منشاء ژنتیکی دارد و در دسته‌ی بیماری‌های پوستی با الگوی diffuse (گسترده و منتشر) قرار می‌گیرد. اگرچه درماتیت آتوپیک درمان قطعی ندارد، اما با تشخیص صحیح، حذف علل مشابه، و انتخاب روش‌های کنترلی مناسب می‌توان کیفیت زندگی حیوان را تا حد زیادی بهبود بخشید.

پاتوفیزیولوژی بیماری

در سگ‌های مبتلا به درماتیت آتوپیک، نقص در سد پوستی (Skin Barrier Dysfunction) و اختلال در تنظیم ایمنی منجر به پاسخ غیرطبیعی به آلرژن‌های شایع مانند:

•گرده‌ی گیاهان و درختان

•مایت های گرد و غبار خانگی (House Dust Mites):مایت ها موجودات میکروسکوپی شبیه کنه هستند که در گرد و غبار خانه زندگی میکنند.

•قارچ های کپکی (Molds)

•شوره و پروتئین‌های حیوانی

می‌شود. این واکنش‌ها عمدتاً از نوع IgE-mediated hypersensitivity هستند و به مرور زمان، التهاب مزمن و آسیب ساختاری به پوست ایجاد می‌شود.

تشخیص: فرآیند حذف و تشخیص نهایی (Diagnosis of Exclusion)

درماتیت آتوپیک یک بیماری با تشخیص افتراقی (Rule-Out Diagnosis) است، بدین معنا که پیش از رسیدن به این تشخیص، باید سایر علل خارش و التهاب پوست کاملاً بررسی و کنار گذاشته شوند. زیرا بسیاری از بیماری‌های پوستی سگ‌ها با علائمی مشابه بروز می‌کنند. فرآیند تشخیص شامل مراحل زیر است:

۱. حذف انگل‌های خارجی

•سارکوپتس اسکابیئی (جرب سارکوپتیک) و دمودکس باید با اسکرپینگ عمقی پوست رد شوند.

•کک‌ها و حساسیت به بزاق کک (Flea Allergy Dermatitis) نیز باید با درمان پیشگیرانه کک بررسی و کنار گذاشته شوند.

۲. رد درماتوفیتوز (قارچ پوستی)

•با کشت قارچی (DTM Culture)، رنگ‌آمیزی میکروسکوپی یا PCR جهت تشخیص Microsporum canisیا سایر درماتوفیت‌ها.

۳. بررسی آلرژی غذایی

•رژیم غذایی حذفی (Elimination Diet Trial) برای مدت ۸ تا ۱۲ هفته با منابع پروتئینی و کربوهیدراتی کاملاً جدید یا هایپوالرژنیک جهت رد آلرژی غذایی. بازگشت علائم پس از مصرف مجدد ماده‌ی غذایی مشکوک، به نفع آلرژی غذایی خواهد بود.

۴. رد عفونت‌های باکتریایی و قارچی ثانویه

•نمونه‌برداری،رنگ‌آمیزیباDiff-Quikیاگیمسا،وبررسی برای وجودMalassezia pachydermatisیاStaphylococcus pseudintermediusکه می‌توانند به تنهایی یا همراه با سایر بیماری‌ها علائم مشابه ایجاد کنند.

۵. بررسی سایر درماتیت‌های ایمیونولوژیک

•نظیر درماتیت تماسی، درماتیت وابسته به دارو، یا بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس یا پمفیگوس.

در صورت حذف تمامی موارد فوق، و وجود علائم مشخص بالینی و سابقه‌ی بیماری، تشخیص درماتیت آتوپیک مطرح می‌شود.

تظاهرات بالینی

درماتیت آتوپیک معمولاً در سگ‌های جوان (بین 6 ماهگی تا 3 سالگی) ظاهر می‌شود. علائم معمول به صورت diffuse (منتشر و غیرموضعی) هستند و اغلب دوره‌ای و فصلی بوده ولی با گذشت زمان مزمن می‌شوند. مهم‌ترین نشانه‌ها عبارت‌اند از:

•خارش شدید و مداوم (Pruritus) در نواحی صورت، گوش، پنجه، زیر بغل، کشاله ران و شکم

•قرمزی، التهاب و تورم پوست

•ریزش موی منطقه‌ای (Alopecia)

•پوست ضخیم‌شده یا تغییر رنگ‌یافته (Lichenification و Hyperpigmentation)

•عفونت‌های مکرر ثانویه (باکتریایی یا قارچی)

•لیسیدن مداوم پنجه‌ها و خراشیدن مکرر پوست

درمان: کنترل به‌جای درمان قطعی

متأسفانه درماتیت آتوپیک درمان قطعی ندارد و فقط با مدیریت مستمر و استفاده از داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی می‌توان علائم را کنترل کرد. هدف اصلی درمان، کاهش خارش، پیشگیری از عفونت‌های ثانویه و افزایش کیفیت زندگی حیوان است. رایج‌ترین روش‌های درمان عبارت‌اند از:

۱. درمان دارویی

•کورتیکواستروئیدها (مثل پردنیزولون): سریع‌الاثر و مؤثر، اما با عوارض جانبی متعدد در مصرف طولانی‌مدت (مثل افزایش اشتها، افزایش ادرار، تضعیف سیستم ایمنی، و در درازمدت سندروم کوشینگ).

•Oclacitinib (Apoquel): دارویی با اثر ضدخارش قوی که روی مسیر JAK عمل می‌کند و نسبت به کورتون عوارض کمتری دارد.

•سایتوپوینت (Cytopoint): آنتی‌بادی مونوکلونال ضد IL-31 که اثر ضدخارش دارد و معمولاً ماهی یک بار تزریق می‌شود.

•سیکلوسپورین (Atopica): داروی ایمیونوساپرسیو با اثربخشی بالا، اما شروع اثر آهسته‌تر و نیازمند مصرف مزمن.

۲. درمان حمایتی و موضعی

•شامپوهای درمانی ضدخارش، ضدقارچ و مرطوب‌کننده

•اسیدهای چرب ضروری (Omega-3 و Omega-6) برای بهبود سلامت پوست و تقویت سد پوستی

•اسپری‌ها و محلول‌های موضعی آرام‌بخش و ضدالتهاب

۳. ایمونوتراپی (Hyposensitization)

در مواردی که آلرژن‌های خاص شناسایی شده‌اند، می‌توان با تزریق تدریجی آن‌ها پاسخ ایمنی بدن را تعدیل کرد. این روش در برخی سگ‌ها نتایج موفقیت‌آمیزی دارد، اما پرهزینه و زمان‌بر است.

۴. اصلاح محیط زندگی

•حذف یا کاهش آلرژن‌های محیطی (نظافت منظم، فیلترهای تصفیه هوا، شستن مکرر رخت‌خواب و ملحفه‌ها)

•کنترل کامل کک‌ها و انگل‌های خارجی

پیش‌آگهی و مراقبت بلندمدت

درماتیت آتوپیک بیماری‌ای است مزمن، پیشرونده و غیرقابل‌درمان که نیاز به پیگیری مادام‌العمر دارد. هدف از درمان، کنترل علائم است نه درمان قطعی. موفقیت در مدیریت بیماری بستگی به همکاری مالک، پیگیری دقیق، و انتخاب رژیم درمانی متناسب با هر سگ دارد. در بسیاری از موارد، به مرور زمان نیاز به درمان‌های ترکیبی و تغییر در پروتکل دارویی احساس می‌شود.

نتیجه‌گیری

درماتیت آتوپیک یکی از مهم‌ترین بیماری‌های مزمن پوستی در سگ‌هاست که تشخیص آن نیازمند بررسی دقیق و حذف سایر علل مشابه است. با وجود نبود درمان قطعی، به کمک روش‌های دارویی، حمایتی و مدیریت محیطی می‌توان این بیماری را تا حد زیادی کنترل کرد. آگاهی مالکین از ماهیت این بیماری و پیروی از توصیه‌های دامپزشک، نقش حیاتی در بهبود کیفیت زندگی حیوان خواهد داشت.

دکتر مژده فهری-کلینیک دامپزشکی آدورینا