مراقبت‌های بعد از عقیم‌سازی حیوانات خانگی
عقیم‌سازی یکی از رایج‌ترین و مهم‌ترین جراحی‌های دامپزشکی در حیوانات خانگی است که با اهداف مختلفی مانند کنترل جمعیت، کاهش برخی رفتارهای ناخواسته و پیشگیری از بیماری‌های تولیدمثلی انجام می‌شود. هرچند این جراحی نسبتاً ایمن محسوب می‌گردد، اما مراقبت‌های پس از آن نقش تعیین‌کننده‌ای در سرعت بهبودی و پیشگیری از بروز عوارض دارد. آگاهی سرپرست‌ها از نکات پرستاری بعد از عمل، سلامت حیوان را تضمین کرده و از مشکلات احتمالی جلوگیری می‌کند.
۱. اهمیت مراقبت‌های بعد از جراحی
دوره نقاهت پس از عقیم‌سازی معمولاً بین ۷ تا ۱۴ روز طول می‌کشد. در این مدت بدن حیوان نیازمند استراحت کافی، تغذیه مناسب و مراقبت دقیق از محل جراحی است. عدم رعایت توصیه‌های دامپزشک می‌تواند باعث عفونت، باز شدن بخیه‌ها و حتی نیاز به جراحی مجدد شود. بنابراین مسئولیت سرپرست در این بازه زمانی بسیار حیاتی است.
۲. مراقبت از زخم جراحی
•خشک و تمیز نگه داشتن زخم: محل بخیه نباید در تماس با آب یا آلودگی قرار گیرد. حمام کردن حیوان حداقل تا ۱۰ روز بعد از جراحی ممنوع است.
•استفاده از قلاده الیزابت (Elizabethan Collar): حیوان ممکن است بخیه‌ها را لیس بزند یا بجود. استفاده از قلاده گردنی مخصوص تا زمان ترمیم کامل زخم ضروری است.
•بررسی روزانه زخم: هر روز محل بخیه از نظر تورم، قرمزی، خونریزی یا ترشح باید بررسی شود.
۳. کنترل درد و داروها
•پس از جراحی، دامپزشک معمولاً داروهای مسکن و در برخی موارد آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کند. مصرف این داروها باید دقیقاً طبق دستور باشد.
•استفاده خودسرانه از داروهای انسانی (مانند ایبوپروفن، آسپرین یا استامینوفن) می‌تواند برای حیوانات بسیار خطرناک و حتی مرگبار باشد.
•اگر حیوان علائمی از درد شدید مانند بی‌قراری، ناله کردن یا امتناع از حرکت نشان داد، باید بلافاصله به دامپزشک اطلاع داده شود.
۴. تغذیه بعد از عمل
۱. زمان شروع تغذیه
•معمولاً حیوان پس از گذشت ۴ تا ۶ ساعت بعد از جراحی می‌تواند مقدار کمی آب بنوشد.
•در صورتی که حیوان دچار تهوع یا استفراغ نباشد، اولین وعده غذایی سبک را می‌توان ۶ تا ۱۲ ساعت بعد از عمل داد.
۲. نوع غذاهای مناسب
•غذاهای سبک و قابل‌هضم:
•در سگ و گربه‌هایی که غذای خشک می‌خورند: بهتر است غذای خشک را با آب ولرم یا کمی مرغ پخته بدون ادویه مخلوط کنید تا نرم شود.
•در حیواناتی که به غذای خانگی عادت دارند: مرغ پخته بدون پوست و استخوان، برنج سفید ساده یا سیب‌زمینی آب‌پز انتخاب‌های مناسبی هستند.
•غذاهای کنسروی مخصوص حیوانات نقاهتی (Recovery Diet): شرکت‌های معتبر غذایی، فرمول‌های مخصوص بعد از جراحی دارند که هضم آسان و ارزش تغذیه‌ای بالایی دارند.
•آب تازه و تمیز: باید همیشه در دسترس باشد، اما بهتر است از پرخوری ناگهانی یا نوشیدن مقدار زیاد آب یک‌باره جلوگیری شود.
۳. غذاهایی که باید اجتناب شود
•غذاهای چرب یا ادویه‌دار: مثل گوشت سرخ‌شده، غذاهای انسانی یا باقی‌مانده سفره. این خوراکی‌ها می‌توانند باعث تهوع، اسهال و اختلال گوارشی شوند.
•غذاهای سفت و خشک در روزهای اول: بهتر است تا ۲۴–۴۸ ساعت اول، غذا نرم و مرطوب باشد تا فشار اضافی به دستگاه گوارش وارد نشود.
•استخوان، شیر، شکلات، پیاز، سیر و سایر خوراکی‌های سمی برای حیوانات: این موارد به هیچ عنوان نباید مصرف شوند.
۴. حجم و تعداد وعده‌ها
•وعده‌های غذایی باید کوچک‌تر از حالت عادی باشند اما می‌توان در چند نوبت داده شوند (مثلاً ۳–۴ وعده کوچک به‌جای یک وعده بزرگ).
•از روز دوم به بعد، در صورت تحمل خوب، می‌توان به تدریج به رژیم غذایی معمول حیوان برگشت.
۵. تغذیه در بلندمدت بعد از عقیم‌سازی
•پس از عقیم‌سازی، سوخت‌وساز بدن کاهش می‌یابد و حیوانات مستعد اضافه‌وزن می‌شوند.
•توصیه می‌شود سرپرست‌ها یا از غذاهای مخصوص حیوانات عقیم‌شده (Neutered/Spayed Diets) استفاده کنند یا حجم غذای روزانه را تحت نظر دامپزشک کاهش دهند.
•کنترل وزن حیوان یکی از مهم‌ترین بخش‌های مراقبت طولانی‌مدت بعد از عقیم‌سازی است.

۵. فعالیت بدنی و استراحت
•حیوان باید در محیطی آرام و دور از استرس نگهداری شود.
•فعالیت بدنی شدید، پریدن یا دویدن تا زمان بهبودی کامل (۷ تا ۱۰ روز) باید محدود شود.
•پیاده‌روی‌های کوتاه و کنترل‌شده (در سگ‌ها) بلامانع است، اما باید از بازی‌های پرتحرک جلوگیری کرد.
۶. علائم هشدار
سرپرست‌ها باید به علائم هشدار توجه ویژه داشته باشند و در صورت مشاهده موارد زیر فوراً به دامپزشک مراجعه کنند:
•خونریزی یا تورم شدید در محل بخیه
•ترشحات چرکی یا بوی بد از زخم
•تب، بی‌حالی غیرطبیعی یا کاهش شدید اشتها
•استفراغ یا اسهال مکرر
•باز شدن بخیه‌ها یا بیرون‌زدگی بافت از زخم
۷. ویزیت مجدد و کشیدن بخیه‌ها
•اغلب بخیه‌ها پس از ۷ تا ۱۴ روز باید توسط دامپزشک کشیده شوند (در صورت استفاده از بخیه جذبی، ممکن است نیازی به این کار نباشد).
•ویزیت مجدد نه‌تنها برای بررسی زخم بلکه برای اطمینان از وضعیت عمومی حیوان ضروری است.
نتیجه‌گیری
عقیم‌سازی یک جراحی رایج و ایمن است، اما موفقیت کامل آن وابسته به مراقبت‌های پس از عمل می‌باشد. سرپرست‌ها با رعایت اصول بهداشتی، محدود کردن فعالیت، پیروی دقیق از دستور دارویی و توجه به علائم هشدار می‌توانند به حیوان خود کمک کنند تا دوره نقاهت را بدون مشکل پشت سر بگذارد. توجه به این نکات نه‌تنها سلامت جسمی حیوان را تضمین می‌کند، بلکه باعث آرامش خاطر سرپرست نیز خواهد شد.

دکتر مژده فهری-کلینیک دامپزشکی آدورینا