نکات علمی و مهم پس از عقیم‌سازی خرگوش‌ها

راهنمای کامل مراقبت‌های بعد از جراحی برای افزایش سلامت، جلوگیری از عوارض و بهبود سریع‌تر

عقیم‌سازی (sterilization) یکی از شایع‌ترین و مؤثرترین اقدامات دامپزشکی برای بهبود سلامت عمومی، کاهش رفتارهای پرخطر و پیشگیری از بیماری‌های تولیدمثلی در خرگوش‌ها است. اما نقش صاحب حیوان پس از پایان جراحی بسیار حیاتی است. مراقبت صحیح در دوره نقاهت، کلید موفقیت‌آمیز بودن این جراحی نسبتاً حساس است.


۱. محیط و شرایط عمومی پس از بازگشت از کلینیک

 آرامش، نور کم و کاهش استرس

خرگوش پس از جراحی به فضایی آرام، بدون سروصدا و با نور کم نیاز دارد. استرس در این دوره ممکن است باعث کاهش اشتها، کند شدن روند بهبود زخم، یا حتی توقف حرکت دستگاه گوارش شود.

 تنظیم دما

دمای محیط باید بین ۲۰ تا ۲۲ درجه سانتی‌گراد باشد. خرگوش‌ها نسبت به گرما یا سرمای شدید حساس هستند و پس از جراحی سیستم بدن آن‌ها در تنظیم دما ضعیف‌تر می‌شود.

 جداسازی از سایر حیوانات

اگر خرگوش با حیوانات دیگر زندگی می‌کند، به‌ویژه اگر هم‌جنس و بازیگوش باشند، حتماً باید تا حداقل ۷ روز در قفس جداگانه و بدون تعامل مستقیم قرار بگیرد. تماس فیزیکی، بازی یا حتی لیس زدن زخم ممکن است باعث باز شدن بخیه یا عفونت شود.


۲. تغذیه و حفظ عملکرد دستگاه گوارش

ازسرگیری سریع تغذیه

خرگوش‌ها نباید برای مدت طولانی بدون غذا بمانند. پس از به‌هوش آمدن کامل و بازگشت واکنش‌های طبیعی، باید فوراً یونجه‌ی باکیفیت (ترجیحاً یونجه تیموتی) در اختیار خرگوش قرار گیرد.

 اجتناب از تغییر ناگهانی رژیم غذایی

در روزهای اول پس از جراحی، نباید غذای جدید یا پرحجم به رژیم غذایی اضافه شود. بهترین ترکیب غذایی:

•یونجه خشک

•مقدار کمی سبزی ملایم مانند ریحان یا جعفری (نه سبزیجات حجیم و نفاخ)

•پلت معمولی با حجم کنترل‌شده

 غذاهای کمکی در صورت بی‌اشتهایی

اگر خرگوش ظرف ۱۲ تا ۲۴ ساعت چیزی نخورد، احتمال بروز استاز گوارشی بالا می‌رود. در چنین شرایطی، ممکن است لازم باشد از غذاهای کمکی مخصوص مثل Critical Care استفاده شود و حتی گاهاً غذا با سرنگ به‌طور دستی داده شود.

 تشویق به نوشیدن آب

خرگوش باید به‌طور مرتب آب بنوشد. می‌توان با اضافه‌کردن چند برگ سبزی مرطوب یا قطره‌ی کوچک آب‌سیب طبیعی به ظرف آب، او را به نوشیدن بیشتر ترغیب کرد. کم‌آبی بعد از جراحی خطرناک است.


۳. بررسی محل جراحی و نوع بخیه‌ها

 نوع بخیه و مراقبت از آن

بسته به نظر دامپزشک، ممکن است از یکی از این روش‌های بخیه استفاده شده باشد:

•بخیه جذبی داخلی: در این حالت نخ بخیه داخل پوست قرار گرفته و نیازی به کشیدن ندارد. این روش معمولاً ایمن‌تر است چون خرگوش نمی‌تواند بخیه را بجود یا بکشد.

•بخیه بیرونی یا بخیه با گره قابل مشاهده: این بخیه‌ها بیشتر در معرض دستکاری خرگوش هستند. اگر از این نوع بخیه استفاده شده، حتماً باید خرگوش از لیس زدن زخم بازداشته شود.

•چسب بافتی(tissue adhesive) یا استپلر(skin stapler) : در بعضی موارد خاص، چسب مخصوص یا منگنه‌های پوستی استفاده می‌شود. این موارد معمولاً نیاز به بررسی دقیق‌تر و مراجعه حتمی برای برداشت دارند.

🔹 معاینه‌ی روزانه‌ی زخم

صاحب خرگوش باید هر روز محل جراحی را بررسی کند. علائم هشداردهنده:

•ترشح چرکی یا زرد رنگ

•قرمزی شدید و التهاب

•بوی نامطبوع

•تورم نامتقارن

در صورت مشاهده هر کدام از این علائم، باید فوراً به دامپزشک مراجعه شود.

 پیشگیری از لیس زدن یا جویدن زخم

خرگوش‌ها موجوداتی بسیار تمیز هستند و ممکن است بخواهند زخم را لیس بزنند یا حتی بخیه‌ها را بجوند. برای پیشگیری:

•استفاده از  الیزابت کوچک مخصوص خرگوش

•پوشاندن بدن با لباس مخصوص

•محدود کردن تحرک با قفس کوچک‌تر


۴. تغییرات رفتاری طبیعی و غیرطبیعی

کاهش موقت تحرک

در ۲۴ تا ۴۸ ساعت اول، کاهش سطح فعالیت، استراحت بیشتر و حتی اندکی گوشه‌گیری طبیعی است.

اما اگر بی‌حالی، بی‌اشتها بودن یا نشانه‌های درد مثل دندان قروچه، چمباتمه طولانی، تنفس سریع یا پنهان شدن بیش از حد ادامه پیدا کند، باید جدی گرفته شود.

رفتارهای پرخاشگرانه یا تولیدمثلی

پس از عقیم‌سازی، به مرور زمان رفتارهایی مانند:

•پرش روی سایر حیوانات

•قلمروطلبی شدید

•نشانه‌گذاری با ادرار

•گاز گرفتن یا کندن فرش

کاهش پیدا می‌کند. این تغییرات معمولاً طی ۲ تا ۶ هفته به‌تدریج اتفاق می‌افتند، به‌خصوص در خرگوش‌های نر.


۵. نکات اختصاصی برای خرگوش‌های ماده و نر

 خرگوش‌های ماده

در ماده‌ها، جراحی شامل برداشت کامل رحم و تخمدان‌هاست (ovariohysterectomy).

ویژگی‌ها:

•جراحی تهاجمی‌تر

•بهبودی آهسته‌تر (۷ تا ۱۰ روز)

•زخم بزرگ‌تر در ناحیه شکم

•احتمال بی‌حالی و حساسیت به لمس بیشتر است

خرگوش‌های نر

در نرها فقط بیضه‌ها برداشته می‌شوند (castration) که جراحی سبک‌تری محسوب می‌شود.

اما یک نکته‌ی مهم و علمی این است که:

تا ۳ تا ۴ هفته پس از عقیم‌سازی، اسپرم زنده ممکن است در مجرای تناسلی باقی مانده باشد.

بنابراین اگر در این مدت با خرگوش ماده تماس داشته باشد، همچنان احتمال بارداری وجود دارد.

در این دوره باید حتماً از تماس با خرگوش ماده جلوگیری شود.


۶. زمان مراجعه مجدد به دامپزشک

معمولاً توصیه می‌شود بین ۵ تا ۷ روز پس از جراحی، برای بررسی بخیه، وضعیت زخم و وضعیت عمومی خرگوش به دامپزشک مراجعه شود.

در صورت استفاده از بخیه‌های غیرجذبی، زمان کشیدن بخیه معمولاً بین ۱۰ تا ۱۴ روز پس از جراحی تعیین می‌شود.

همچنین، اگر صاحب حیوان هرگونه نگرانی درباره اشتها، مدفوع، زخم یا رفتار خرگوش داشته باشد، نباید منتظر ویزیت بعدی بماند.


نتیجه‌گیری

عقیم‌سازی تصمیمی درست و مؤثر برای حفظ سلامت جسمی و رفتاری خرگوش‌هاست، اما موفقیت کامل این فرآیند وابسته به مراقبت‌های دقیق پس از جراحی است. با رعایت نکات محیطی، تغذیه‌ای، رفتاری و بررسی منظم محل جراحی می‌توان از بروز عوارض جدی پیشگیری کرد و به خرگوش کمک کرد تا سریع‌تر به زندگی عادی بازگردد.

در صورت مشاهده هرگونه علامت غیرطبیعی یا کاهش اشتها، مراجعه فوری به دامپزشک الزامی است.

دکتر مژده فهری-کلینیک دامپزشکی آدورینا