سیستم تناسلی و چرخه فحلی (پریود) در خرگوش‌ها: بررسی کامل و علمی
1. سیستم تناسلی خرگوش: ساختار و عملکرد
1.1 سیستم تناسلی ماده خرگوش
- اندام‌های خارجی:
- ولوا (Vulva): ورودی دستگاه تناسلی که به‌صورت یک شکاف کوچک است.
- ترشح مخاطی در زمان جفت‌گیری و فحلی مشاهده می‌شود.
- واژن (Vagina):
- کانال باریکی که از ولوا به رحم منتهی می‌شود.
- در خرگوش‌ها به خاطر ساختار رحم خاص، به‌عنوان گذرگاهی مهم عمل می‌کند.
- رحم (Uterus):
- خرگوش‌ها دارای رحم دوشاخ (Bicornuate uterus) هستند.
- هر دوشاخ رحم کاملا جدا و مجزا است و هر یک لوله فالوپ و تخمدان مختص خود را دارد.
- این ساختار به آنها امکان می‌دهد که در یک زمان بارداری چندگانه با جنین‌های متفاوت در هر دو رحم داشته باشند.
- تخمدان‌ها (Ovaries):
- تولیدکننده هورمون‌های جنسی (استروژن و پروژسترون).
- در زمان فحلی، فولیکول‌ها در تخمدان رشد می‌کنند و تخمک‌گذاری اتفاق می‌افتد.
- لوله‌های فالوپ (Fallopian tubes):
- مسیر تخمک از تخمدان به رحم.
2. چرخه فحلی (Estrous cycle) در خرگوش‌ها
- خرگوش‌ها مانند گربه‌ها induced ovulators هستند، یعنی تخمک‌گذاری فقط در صورت جفت‌گیری اتفاق می‌افتد.
- چرخه جنسی خرگوش‌ها بسیار کوتاه و پرتکرار است.
- مدت زمان چرخه: معمولا بین ۱۴ تا ۱۶ روز.
- اگر جفت‌گیری صورت نگیرد، خرگوش ماده معمولا هر ۱۴-۱۶ روز وارد دوره فحلی می‌شود.
- خرگوش‌ها در طول سال چندین بار وارد فحلی می‌شوند، اما بیشترین فعالیت جنسی در بهار و تابستان است.
مراحل چرخه فحلی
- پیش‌فحلی (Proestrus): افزایش ترشح استروژن و آماده شدن رحم و تخمدان‌ها.
- فحلی (Estrus): دوره آمادگی جفت‌گیری، معمولاً ۲ تا ۳ روز طول می‌کشد.
- پس‌فحلی (Postestrus): اگر تخمک‌گذاری انجام نشود، دوره‌ای کوتاه از استراحت.
- دی‌استروس (Diestrus): دوره بارداری یا استراحت کامل.
3. علائم و نشانه‌های پریود در خرگوش‌ها
- رفتار: خرگوش ماده در دوره فحلی ممکن است بی‌قرار، پرتحرک و تحریک‌پذیر باشد.
- تغییرات فیزیولوژیک: افزایش ترشح هورمون‌های جنسی باعث تحریک ترشح مخاطی در دستگاه تناسلی می‌شود.
- خونریزی: برخلاف سگ، در خرگوش خونریزی پریود دیده نمی‌شود.
- نشانه‌های رفتاری جفت‌گیری: فشار دادن بدن به زمین، تغییر در غذا خوردن، تلاش برای فرار یا پنهان شدن.
- ممکن است دفع ترشحات شفاف یا کمی سفید مشاهده شود.
4. مراقبت‌های لازم در دوره فحلی خرگوش‌ها
- جلوگیری از جفت‌گیری ناخواسته بسیار مهم است چون خرگوش‌ها توانایی باروری بالایی دارند.
- محیط آرام و استرس‌زدایی برای کاهش رفتارهای ناهنجار.
- تغذیه متعادل و تامین نیازهای ویتامینی و معدنی به ویژه کلسیم و پروتئین برای حمایت از سلامت تخمدان‌ها و رحم.
- مراقبت بهداشتی منظم، مخصوصاً تمیز نگه داشتن محل زندگی خرگوش.
5. چه زمانی باید به دامپزشک مراجعه کنیم؟
- در صورت مشاهده ترشحات بدبو یا چرکی از دستگاه تناسلی.
- اگر خرگوش رفتار غیرمعمول، بی‌حالی، کاهش اشتها یا تب داشته باشد.
- در صورت التهاب، تورم یا درد ناحیه شکم یا دستگاه تناسلی.
- بروز مشکلات بارداری، سقط یا مشکلات زایمان.
- در صورت توقف یا بی‌نظمی طولانی چرخه فحلی.
6. بیماری‌ها و مشکلات مرتبط با دستگاه تناسلی خرگوش
6.1 پیومترا (Pyometra)
- عفونت رحم که می‌تواند در خرگوش‌ها رخ دهد، به ویژه در خرگوش‌های بالغ.
- علائم: ترشحات چرکی یا بدبو، تب، بی‌حالی، کاهش اشتها.
- درمان سریع دامپزشکی لازم است و معمولا جراحی پیشنهاد می‌شود.
6.2 تومورها و کیست‌ها
- خرگوش‌های مسن ممکن است دچار تومورهای رحم یا تخمدان شوند.
- نیاز به معاینه‌های دوره‌ای توسط دامپزشک دارد.
6.3 مشکلات رفتاری
- خرگوش ماده در دوره فحلی ممکن است پرخاشگر یا بی‌قرار شود که مدیریت رفتاری و محیطی ضروری است.
7. نتیجه‌گیری
خرگوش‌ها سیستم تناسلی خاص و چرخه فحلی پرتکرار و متفاوتی دارند که نیازمند توجه ویژه است. به دلیل اینکه خونریزی پریود ندارند، نشانه‌های فحلی بیشتر رفتاری و فیزیولوژیک است. مراقبت دقیق، پیشگیری از بارداری ناخواسته و مراجعه به دامپزشک در صورت بروز علائم غیرطبیعی کلید سلامت و رفاه خرگوش‌ها است.
دکتر مژده فهری-کلینیک دامپزشکی آدورینا
دیدگاه خود را بنویسید