تعیین جنسیت، بررسی سیستم تناسلی و چرخه‌های فحلی در همستر
همسترها جوندگانی کوچک، فعال و محبوب در میان حیوانات خانگی هستند که به‌واسطه‌ی ویژگی‌های خاص زیستی و رفتاری خود، نیازمند شناخت دقیق از ساختار بدنی و فیزیولوژی تولیدمثل‌اند. تعیین جنسیت همسترها به‌ویژه در سنین پایین می‌تواند چالش‌برانگیز باشد، اما برای پیشگیری از بارداری ناخواسته، مراقبت صحیح، و مدیریت بهداشتی ضروری است. در این مقاله به‌صورت علمی و کامل به بررسی تفاوت‌های جنسی، آناتومی سیستم تناسلی، و چرخه‌های فحلی در همسترها می‌پردازیم.
بخش اول: تعیین جنسیت در همستر
تفاوت‌های آناتومیک بین همستر نر و ماده
یکی از چالش‌های رایج در بین صاحبان همستر، تمایز بین نر و ماده است؛ خصوصاً در سنین پایین. اما با توجه به چند ویژگی کلیدی می‌توان جنسیت آن‌ها را با دقت نسبی تشخیص داد:
1. فاصله آنوژنیتال (Anogenital Distance)
این فاصله بین مقعد و مجرای ادراری (در ماده‌ها) یا آلت تناسلی (در نرها) قرار دارد.
•در همستر نر، فاصله بیشتر است و بین دو منفذ فاصله‌ی واضحی دیده می‌شود.
•در همستر ماده، این فاصله بسیار کوتاه است، به طوری که به‌نظر می‌رسد هر دو منفذ تقریباً کنار هم قرار دارند.
2. مشاهده بیضه‌ها در نرهای بالغ
همسترهای نر بالغ (مخصوصاً همستر سوری) بیضه‌هایی بزرگ و قابل رویت دارند که در ناحیه پشتی بدن، زیر دم، به‌صورت دو برآمدگی تخم‌مرغی دیده می‌شوند. اندازه‌ی این بیضه‌ها نسبتاً بزرگ است و در هوای گرم و هنگام استراحت بیشتر بیرون می‌زنند. البته در برخی گونه‌ها مانند همستر کوتوله روسی، بیضه‌ها کوچک‌تر و کمتر قابل مشاهده‌اند.
3. فرم بدن
•نرها معمولاً بدن کشیده‌تر، باریک‌تر و اندام‌های پشتی برجسته‌تری دارند.
•ماده‌ها معمولاً گردتر و کوتاه‌تر به‌نظر می‌رسند.
4. نوک سینه‌ها
•تنها ماده‌ها سینه‌های قابل لمس و در بعضی موارد قابل مشاهده دارند (به‌ویژه در دوران شیردهی).
•نرها فاقد سینه‌های برجسته هستند.
5. رفتارها
•نرها معمولاً آرام‌تر و اجتماعی‌ترند.
•ماده‌ها در دوران فحلی ممکن است رفتارهای پرخاشگرانه یا دفاعی نسبت به نرها داشته باشند.
بهترین زمان برای تعیین جنسیت
از سن 4 هفتگی به بعد، تفاوت‌های آناتومیک آشکارتر می‌شوند و تعیین جنسیت دقیق‌تر خواهد بود. در نوزادان کم‌سن، استفاده از ذره‌بین و نور مناسب ضروری است.
توضیح آناتومیک و مقایسه‌ای تصویر تعیین جنسیت همستر
تصویر بالا نمایی آناتومیک و واضح از بخش شکمی دو همستر را نشان می‌دهد که سمت چپ مربوط به همستر نر و سمت راست مربوط به همستر ماده است. این تصویر برای تعیین جنسیت و شناخت تفاوت‌های فیزیولوژیکی نر و ماده بسیار کاربردی و علمی است.
•فاصله آنوژنیتال (Anogenital Distance): این فاصله بین مقعد و منفذ تناسلی در همستر نر به طور محسوسی طولانی‌تر از همستر ماده است. این ویژگی یکی از شاخص‌ترین معیارهای تعیین جنسیت همسترهای جوان و بالغ محسوب می‌شود.
•بیضه‌ها و آلت تناسلی: در همستر نر بالغ، بیضه‌ها به صورت برآمدگی‌های برجسته در دو طرف پایه دم قابل مشاهده هستند که در تصویر سمت چپ مشخص است. این نشانه فیزیکی به راحتی قابل تشخیص است و یکی از روش‌های قطعی تعیین جنسیت است.
•نوک سینه‌ها (Nipples): در همستر ماده، نوک‌های سینه به صورت جفت‌های منظم در دو طرف شکم قابل مشاهده هستند که این ویژگی در همستر نر دیده نمی‌شود و به عنوان شاخصی برای شناسایی ماده‌ها شناخته می‌شود.
بخش دوم: بررسی سیستم تناسلی در همستر
سیستم تناسلی نر
1. بیضه‌ها
بیضه‌ها در اسکروتوم قرار دارند و به‌صورت جفت هستند. در همستر بالغ، این اندام‌ها بسیار بزرگ و قابل مشاهده‌اند. دمای محیط تأثیر مستقیمی بر اندازه ظاهری آن‌ها دارد.
2. آلت تناسلی
در همستر نر، آلت تناسلی داخل پیش‌پوست قرار گرفته و در حالت عادی قابل مشاهده نیست. هنگام تحریک جنسی، می‌تواند بیرون زده و قابل رویت شود.
3. غدد ضمیمه جنسی
•غده وزیکول سمینال: در تولید مایع منی نقش دارد.
•پروستات: برای تولید بخشی از مایعات منی.
•غدد کوپر: نقش در روان‌سازی مجرای ادراری در حین انزال دارند.
سیستم تناسلی ماده
1. تخمدان‌ها
در قسمت پشتی حفره شکمی قرار دارند و تخمک‌سازی را انجام می‌دهند. معمولاً از بیرون قابل لمس یا مشاهده نیستند.
2. لوله‌های فالوپ
ارتباط بین تخمدان‌ها و رحم را برقرار کرده و مسئول انتقال تخمک هستند.
3. رحم (Uterus)
رحم در همسترها از نوع دوشاخ (bicornuate) است؛ یعنی دو شاخه‌ی جداگانه دارد که هر کدام می‌توانند جنین حمل کنند.
4. واژن و دهانه تناسلی
•واژن همستر ماده دهانه‌ای دارد که در دوره‌ی فحلی بازتر و قابل ترشح می‌شود.
•واژن و مجرای ادراری دو منفذ مجزا دارند.
بخش سوم: چرخه‌های فحلی در همستر ماده
طول چرخه فحلی
چرخه فحلی در همستر ماده معمولاً چهار روز طول می‌کشد و شامل چهار مرحله‌ی اصلی است:
1.پروئستروس (Proestrus): آغاز چرخه، افزایش هورمون‌های جنسی. رفتارهای اجتماعی بیشتر و تحریک‌پذیری آغاز می‌شود.
2.استروس (Estrus): دوره فحلی واقعی که ماده برای جفت‌گیری آماده است. در این مرحله، ترشحات واژینال شفاف ظاهر می‌شوند.
3.مت‌استروس (Metestrus): کاهش تمایلات جنسی، بسته‌شدن دهانه واژن، و پایان پذیرش نر.
4.دی‌استروس (Diestrus): دوره‌ی استراحت و بازیابی، اگر بارداری رخ نداده باشد.
علائم ظاهری فحلی
•ترشحات واژینال سفید یا شفاف
•پذیرش نر و بی‌حرکتی در حضور او
•خم شدن بدن و بالا بردن دم
•بوی مشخص که از ترشحات ماده منتشر شده و برای نرها تحریک‌کننده است
بارداری و زایمان
•مدت بارداری در همستر سوری حدود 15 تا 18 روز است که یکی از کوتاه‌ترین دوره‌های بارداری در میان پستانداران است.
•ماده‌ها پس از زایمان ممکن است وارد فحلی پس‌زایمان شوند که قابلیت جفت‌گیری مجدد را فراهم می‌کند.
خصوصیات رفتاری در دوران بارداری:
•افزایش رفتار تدافعی
•ساخت لانه
•پرخاشگری نسبت به نرها
•کاهش تحرک و افزایش خواب
نتیجه‌گیری
شناخت تفاوت‌های جنسی، ساختار سیستم تناسلی و چرخه‌های تولیدمثل در همسترها نقش کلیدی در بهداشت، کنترل جمعیت، مراقبت دامپزشکی، و بهبود کیفیت زندگی این جوندگان کوچک دارد. بررسی منظم این ویژگی‌ها توسط دامپزشکان و آگاهی صاحبان حیوانات خانگی از این اطلاعات، گامی مهم در پیشگیری از بیماری‌ها، افزایش رفاه حیوان و مدیریت صحیح پرورش خواهد بود.
دکتر مژده فهری-کلینیک دامپزشکی آدورینا
دیدگاه خود را بنویسید