تعیین جنسیت، بررسی سیستم تناسلی و چرخه فحلی در خوکچه‌های هندی
خوکچه هندی (Guinea pig) که با نام علمی Cavia porcellus شناخته می‌شود، یکی از محبوب‌ترین حیوانات خانگی کوچک‌جثه محسوب می‌شود. تشخیص صحیح جنسیت این حیوان به‌ویژه در سنین پایین، نقش مهمی در جلوگیری از جفت‌گیری ناخواسته، مدیریت بهداشتی و برنامه‌ریزی برای نگهداری یا پرورش دارد. همچنین، آشنایی با دستگاه تناسلی نر و ماده و درک چرخه‌های تولیدمثلی در ماده‌ها برای صاحبان حیوان و دامپزشکان ضروری است. در این مقاله به‌صورت علمی به بررسی روش‌های تعیین جنسیت، آناتومی دستگاه تناسلی در هر دو جنس، و وضعیت چرخه فحلی در خوکچه‌های ماده خواهیم پرداخت.
تعیین جنسیت در خوکچه‌های هندی
تشخیص جنسیت در نوزادان و بالغین
تعیین جنسیت در خوکچه‌های هندی به دلیل شباهت ظاهری ناحیه تناسلی در سنین پایین، ممکن است دشوار باشد. اما با مشاهده دقیق و لمس صحیح، می‌توان نر یا ماده بودن حیوان را مشخص کرد.
- نرها (Male): در ناحیه تناسلی یک شکاف به شکل “Y” دیده می‌شود که در بالای آن، آلت تناسلی قرار دارد. با اعمال فشار ملایم بر ناحیه شکمی در نزدیکی اندام تناسلی، آلت تناسلی به صورت یک برجستگی استوانه‌ای بیرون می‌زند. همچنین، بیضه‌ها در نرهای بالغ به وضوح در دو طرف ناحیه مقعدی قابل مشاهده و لمس هستند و توسط کیسه بیضه پوشیده شده‌اند.
- ماده‌ها (Female): شکاف تناسلی نیز به شکل “Y” است اما بدون برجستگی یا بیرون‌زدگی مرکزی. در ماده‌ها، با فشردن ملایم ناحیه اطراف شکم یا تناسلی، ساختار مشخصی بیرون نمی‌آید. در سنین بالاتر، باز شدن ناحیه واژن ممکن است به عنوان نشانه‌ای از بلوغ و فعالیت هورمونی در نظر گرفته شود.
تفاوت فاصله آنوژنیتال (Anogenital distance)
یکی دیگر از شاخص‌های کمک‌کننده، فاصله بین مقعد و اندام تناسلی است. در نرها این فاصله نسبتاً بیشتر از ماده‌هاست. اگرچه این معیار تنها روش قابل اتکا نیست، اما در ترکیب با مشاهده سایر ویژگی‌ها می‌تواند مفید باشد.
بررسی دستگاه تناسلی نر و ماده در خوکچه هندی
دستگاه تناسلی نر (Male Reproductive System)
- بیضه‌ها (Testes): در نرهای بالغ، بیضه‌ها در دو طرف ناحیه پرینه و درون کیسه بیضه قرار دارند. برخلاف برخی جوندگان، خوکچه‌های نر توانایی جمع کردن کامل بیضه‌ها به داخل کانال اینگوینال را ندارند و معمولاً بیضه‌ها به وضوح دیده می‌شوند.
- اپیدیدیم (Epididymis): مسئول بلوغ و ذخیره اسپرم است. این ساختار در مجاورت بیضه قرار دارد و بافتی نرم و کشیده دارد.
- واز دفرانس (Vas deferens): لوله‌ای باریک و بلند است که اسپرم را از اپیدیدیم به سمت وزیکول‌های سمینال منتقل می‌کند.
- غدد ضمیمه (Accessory glands): شامل وزیکول سمینال، غده پروستات، و غدد بولبواورترال است که ترشحات مهمی به مایع منی می‌افزایند. در خوکچه‌های نر، وزیکول‌های سمینال بسیار بزرگ بوده و در معاینه کالبدی به‌خوبی قابل مشاهده‌اند.
- آلت تناسلی (Penis): معمولاً در حالت استراحت در داخل غلاف پوستی قرار دارد و فقط با تحریک یا فشار ملایم بیرون می‌زند.
دستگاه تناسلی ماده (Female Reproductive System)
- تخمدان‌ها (Ovaries): دو غده بیضی‌شکل در ناحیه خلفی حفره شکمی که تولید تخمک و هورمون‌های جنسی (استروژن و پروژسترون) را بر عهده دارند.
- لوله‌های فالوپ (Oviducts): مسیر انتقال تخمک به رحم است و در محل آمپولا، لقاح می‌تواند رخ دهد.
- رحم (Uterus): خوکچه ماده دارای رحم دوشاخ (bicornuate) است که هر شاخ رحم به یک تخمدان متصل است.
- واژن (Vagina): مسیر خروج نهایی برای تولد نوزادان و دفع ترشحات تناسلی است. واژن خوکچه هندی در اکثر اوقات توسط یک پرده به نام vaginal closure membrane بسته است که تنها در زمان فحلی یا زایمان باز می‌شود.
تشخیص جنسیت در خوکچه هندی با مقایسه تصویری نر و ماده
در تصویر اندام تناسلی یک خوکچه هندی نر و ماده به‌صورت مقایسه‌ای کنار هم قرار گرفته‌اند. این تصویر یکی از دقیق‌ترین منابع برای شناسایی جنسیت در سنین پایین و بزرگسالی است:
سمت چپ: نر (Male)
- ناحیه تناسلی شکلی شبیه به دایره یا حرف “i” انگلیسی دارد.
- با فشار ملایم در ناحیه اطراف، آلت تناسلی (penis) به‌صورت یک برجستگی قابل بیرون‌زدن است.
- کیسه بیضه در پشت آلت، در دو طرف مقعد به‌صورت متقارن دیده می‌شود. در خوکچه‌های نر بالغ، بیضه‌ها بزرگ و قابل لمس هستند.
سمت راست: ماده (Female)
- شکاف تناسلی به شکل حرف Y دیده می‌شود.
- خبری از برجستگی یا کیسه بیضه در اطراف مقعد نیست.
- در سنین پیش از بلوغ، تمایز ممکن است کمی دشوار باشد، اما شکل Y و نبود هرگونه برآمدگی یا آلت تناسلی شاخص‌ترین علامت‌ها هستند.
- در حالت طبیعی، غشایی نازک (vaginal closure membrane) دهانه واژن را می‌پوشاند که فقط در زمان فحلی، زایمان یا جفت‌گیری باز می‌شود.
پریود و چرخه فحلی در خوکچه ماده
آیا خوکچه‌های ماده پریود می‌شوند؟
خیر، برخلاف انسان و برخی پستانداران دیگر، خوکچه‌های هندی ماده پریود (قاعدگی) به معنای دفع منظم خون ندارند. در عوض، آن‌ها دارای چرخه فحلی (estrous cycle) هستند که طی آن آمادگی برای جفت‌گیری و تخمک‌گذاری ایجاد می‌شود.
چرخه فحلی (Estrous Cycle)
- طول چرخه: حدود 15 تا 17 روز است، که در آن ماده‌ها به مدت حدود 8 تا 11 ساعت وارد فاز فحلی (استروس) می‌شوند.
- علائم فحلی:
- باز شدن غشای واژن
- افزایش فعالیت بدنی
- رفتار پذیرش جفت‌گیری
- گاهی مشاهده ترشحات بی‌رنگ یا شفاف در ناحیه تناسلی
- در صورت عدم جفت‌گیری، چرخه تکرار می‌شود و بدن وارد مرحله لوتئال می‌شود.
نکات دامپزشکی مهم
- تعیین جنسیت باید در سنین پایین با دقت انجام شود، زیرا جفت‌گیری‌های ناخواسته ممکن است به بارداری ناامن و خطرات زایمانی منجر شود.
- خوکچه ماده در سن بیش از 7-8 ماهگی اگر برای اولین‌بار زایمان کند، به دلیل جوش خوردن سمفیز لگن ممکن است دچار دیستوشیا (زایمان سخت) شود. بنابراین، در صورت برنامه‌ریزی برای تولیدمثل، باید پیش از این سن اقدام شود.
- مشاهده خون در ادرار یا ناحیه تناسلی خوکچه ماده نشانه پریود نیست و می‌تواند بیانگر مشکلاتی چون عفونت ادراری، سنگ مثانه، یا تومورهای دستگاه تناسلی باشد و باید بررسی دامپزشکی انجام شود.
نتیجه‌گیری
شناخت دقیق تفاوت‌های جنسی، آناتومی دستگاه تناسلی و چرخه تولیدمثلی در خوکچه‌های هندی، نقش مهمی در بهداشت، نگهداری صحیح و پیشگیری از مشکلات جدی ایفا می‌کند. برخلاف تصور رایج، خوکچه‌های ماده پریود نمی‌شوند و چرخه تولیدمثلی آن‌ها مبتنی بر فازهای فحلی است. آموزش صاحبان حیوانات در این زمینه و مراقبت‌های دامپزشکی تخصصی، سلامت و رفاه این حیوانات دوست‌داشتنی را تضمین می‌کند.
دکتر مژده فهری-کلینیک دامپزشکی آدورینا
دیدگاه خود را بنویسید